De film groeide uit van een kleinschalige nieuwe uitvinding aan het einde van de negentiende eeuw tot een van de belangrijkste vormen van communicatie en amusement, en werd in de 20ste eeuw een van de massamedia. Films hebben invloed op kunst, technologie en politiek.

Het ontstaan

Voorlopers van een bioscoop

Het medium film als kunstvorm kwam voort uit en heeft invloeden van onder andere literatuur, theater en fo-tografie. De nieuwe technologie was er op gericht om bewegende beelden vast te leggen, zodat deze geprojec-teerd konden worden. Aan het einde van de negentiende eeuw kwam dit tot het ontstaan van de cinema. Ver-

schillende ontwikkelingen heb-ben hiertoe bijgedragen.Het idee achter film,namelijk een realistische repre-sentatie van bewegende beelden,is zo goed als zeker al zo oud als de mensheid zelf.Al sinds de prehistorie is er ook daadwerkelijk getracht dit te bewerkstelligen, bijvoorbeeld met schaduwspellen. Plato beschreef in zijn Allegorie van de grot al een tafereel dat veel weg heeft van een bioscoopbezoek. In China worden al in de 

2e eeuw apparaten gemaakt die de illusie van beweging produceren. Kennis over optica en gezichtsvermogen 

neemt toe: wetenschappers vonden uit dat het menselijk oog beelden die snel achter elkaar worden gezien 

beschouwt als één vloeiend bewegend geheel. Op basis van deze kennis werd in de negentiende eeuw allerlei optisch speelgoed ontworpen,zoals de fenakistiscoop en zoötroop.Met deze apparaten keek men door kijk-gaatjes naar een draaiende schijf met afbeeldingen die telkens een beetje anders waren, en zo de illusie van beweging creëerden. Behalve deze ontwikkelingen was er een tweede technologische benodigdheid voor het ontstaan van film, namelijk die van de projectie. Sinds het einde van de 18e eeuw werden er shows opgevoerd waarbij stilstaande beelden of silhouetten werden geprojecteerd op een scherm, door middel van Toverlan-taarns en fantasmagorieën. Door deze vormen van amusement raakte het publiek ook langzaam gewend aan de door Plato beschreven kijkervaring in donkere ruimtes. Een derde belangrijke ontwikkeling die tot de film-technologie heeft geleid is fotografie. Meer in het bijzonder de mogelijkheid om meerdere beelden achter elkaar te schieten; een film bestaat immers uit zo’n 16 tot 24 beelden (frames) per seconde, en soms zelfs velen malen meer. Na de eerste geslaagde foto duurt het nog een halve eeuw voor de belichtingstijd is terug-gedrongen van Niépce’s 8 uur tot een fractie van een seconde. Pas rond 1878 wordt dit mogelijk. Fotografisch materiaal wordt dan nog afgedrukt op glas, metaal, papier of afgeleiden daarvan. De oppervlakte waarop de negatieven van de fotografische beelden werden geplaatst was voor foto’s nog niet van enorm belang, maar voor film was het noodzakelijk dat dit materiaal flexibel genoeg zou zijn om snel door een camera te gaan. De introductie van celluloid rollen in 1889 was daarvoor een belangrijke doorbraak, in eerste plaats voor de fo-tografie, maar later ook voor film.Een vijfde en laatste grote voorwaarde was namelijk dat de flexibele film-rol zeer snel door het filmapparaat moest kunnen draaien om daar meerdere beelden per seconden mee op te nemen. De filmrol moest voor ieder van deze frames kort stilstaan om het beeld op te nemen, om daarna weer snel door te draaien. Bij de projectie vond het-zelfde proces plaats. De eerste succesvolle ontwerpers van opnameapparatuur voor films konden gebruikmaken van andere uitvindingen uit het Victoriaans tijdperk, zoals de naaimachine. De intermitterende werking van dit apparaat bracht de latere uitvinders van filmcamera’s op het idee om op deze manier de nu aanwezige flexibele filmstock snel van meerdere opnames per seconde te voorzien.

Uitvinding van filmcamera's

Rond 1895 waren al deze voorwaarden aanwezig en werden onafhankelijk van elkaar door wetenschappers en uitvinders uit Europa en Noord-Amerika gecombineerd om zo tot de eerste opname- en projectieapparatuur te komen. Zij waren voorafgegaan door verschillende personen die soortgelijke processen ontwikkelde, zonder de reproductie van bewegend beeld als doel te hebben.Zo maakte Eadweard Muybridge in 1878 een serie van 12 foto’s die vlak achter elkaar werden gemaakt van een galopperend paard genaamd Sallie Gardner. Het was bedoeld om de galop van paarden te onderzoeken, maar achter elkaar geprojecteerd vormen de foto’s een 3 seconde durend filmpje, die Muybridge middels zijn Zoopra-xiscope (misschien wel de eerste filmprojector) aan publiek toonde. De Fransman Étienne-Jules Marey deed soortgelijke experimenten, gebruikte daarvoor een fotografische revolver en fotografeerde vogels. Hij gebruikte later een camera die door middel van een intermitterend mechanisme liefst 120 beelden per seconde op flexibel materiaal (papier) kon opnemen. Daar-mee was hij de eerste die deze twee kernprincipes van filmopname combineerde, maar hij deed dat voor we-tenschappelijke doeleinden. Marey’s landgenoot Charles-Émile Reynaud ontwierp de praxinoscoop, dat net als een zoötroop een soort ronddraaiende trommel was waarbinnen een strip met losse afbeeldingen zat,maar deze kon-den vlak achter elkaar worden geprojecteerd. Een andere Fransman, Louis Le Prince kwam dicht bij het ontwikkelen van film. Hij wist in 1888 Roundhay Garden Scene[2] te maken, maar wist het niet te projec-teren door het ontbreken van flexibel celluloid.[3] William Kennedy Laurie Dickson, hoofdtechniek van Edison Laboratories staat bekend als uitvinder van de celluloidstrip die geschikt is voor het opslaan van beelden, de basis van een van de methodes om te fotograferen en voor het opslaan van bewegende beelden. Eerst werd een blok celluloid in smalle plakjes gesneden. De beschadigingen die bij het snijden aan het materiaal ontston-den werden met verhitte platen verwijderd.Om de plakjes vervolgens geschikt te maken voor de opslag van beelden werd er een lichtgevoelige gelatine-emulsie op aangebracht. Op de wereldtentoonstelling van 1893 

in Chicago introduceerde Thomas Edison een nieuwe uitvinding aan het publiek, de Kinetoscoop, de eerste film-projector. Dit was een kastje waarin een celluloidfilm van Dickson door een elektrische motor werd aangedre-ven. Door een gloeilamp die door een lens scheen kon de kijker door middel van een oculair naar de beelden op de film kijken. Dickson en Edison werkten samen, Dickson maakte de films, van onderwerpen als acrobatiek, zangers en boksen, en Edison verzorgde de techniek. In 1895 besloot Edison de kinetoscoopfilm Anabelle's Dance met de hand in te kleuren, waarmee het de eerste kleurenfilm was.

De kinetoscoop van Edison.

Kinetoscopen werden al snel succesvol geïntroduceerd in Europa. Edison deed echter nooit een poging zijn uit-vinding te patenteren in Europa omdat het succes van Edisons kinetoscoop gedeeltelijk was te danken aan eer-dere experimenten en uitvindingen in Europa. Dit gaf in Europa wel de gelegenheid tot de bouw van imitaties van Edisons uitvinding. Zo bouwden Robert W. Paul en Birt Acres een verbeterde versie van Edisons kinetoscoop.

Filmtechnologie vertoond

Paul had het idee om films te vertonen aan meer dan een persoon. Dat was tot dan toe onmogelijk met Edisons uitvin-ding. Paul vond een filmprojector uit, en vertoonde daarmee zijn eerste film aan het publiek in 1896.[4] In diezelfde tijd ontwierpen Auguste en Louis Lumière in Frankrijk de cinématographe, een draagbaar drie-in-één-apparaat: het b-vatte een camera, een optische printer en een projector. Vader Antoine Lumiè-re begon later in 1895 met experimenten om het publiek te laten betalen voor het kijken van films. De familie Lumière werd al snel een van de belangrijkste film-producenten. Hun eerste echte productie was La sortie des usines Lumière (De arbeiders verlaten de fabriek Lumière). Op 22 maart 1895 werd deze film vertoond voor een publiek van ongeveer tien personen.Dat was later dan de vertoning van de eerste film door Woodville Lat-ham en zijn bedrijf door middel van de eidoloscoop.Met dat apparaat werd in mei 1894 een filmvertoning ge-

geven aan zo'n twintig zakenmannen. De eidoloscoop liep echter ver achter bij cinématographe van de gebroe-ders Lumière.

De "bioscope" van de Gebroeders Skladanovsky

Op 28 dec.1895 vertoonden de broers hun films in het Salon indien du Grand Café aan de Boulevard des Capu-cines in Parijs. Dit wordt over het algemeen beschouwd als de eerste betaalde publieke vertoning van een film, maar in feite waren de gebroeders Skladanovsky in Berlijn hen voor. Hun toestel was echter inferieur aan dat van de Lumières. Later maakten ze de film L'Arroseur arrosé, vermoedelijk de eerste komediefilm ooit ge-maakt. Beide films werden gemaakt in 1895. In 1897 volgde in Barcelona Fructuós Gelabert i Badiella met de vertoning van Riña en un café, opgenomen met een zelfgebouwde camera en de eerste commerciële film uit 

Catalonië.[5] Rond dezelfde tijd werd in de Verenigde Staten de "phantoscoop" geïntroduceerd door Charles Francis Jenkins&Thomas Armat.[6] Armat verkocht de uitvinding al snel aan The Kinetoscope Company,het bedrijf dat ook de rechten v.d.kinetoscoop in handen had.The Kinetoscope Company realiseerde zich al snel dat de phantoscoop verleden tijd zou worden vanwege de technische voorsprong v.d. Gebroeders Lumière en hun uitvinding. Edison verbeterde de phantoscoop en hernoemde het apparaat tot de "vitascoop", zes maanden na de introductie van de cinematograaf. De films uit die tijd werden meestal vertoond in winkeletalages en tijdens vaudeville-theaterstukken. Een film was meestal minder dan een minuut lang en bestond meestal uit slechts een scène, waarin een opname van een theaterstuk, een (sport)evenement of een alledaagse gebeurte-nis te zien was.

Stomme film

Vroege ontwikkelingen op het gebied van techniek en de filmindustrie

Al vanaf het begin probeerden uitvinders en producenten bewegend beeld synchroon te laten lopen met geluid,

maar pas in de jaren 20 van de 20ste eeuw kwam er daadwerkelijk een goed werkend systeem op de markt om dit voor elkaar te krijgen. Tot die tijd waren er veelal bands en muzikanten aanwezig bij de filmvoorstellingen om de films muzikaal te begeleiden. Soms werden er ook live geluidseffecten aan toegevoegd. De dialogen en de "voice-overs" werden uitgeschreven op titelkaarten die onder de film werden vertoond. Of er waren explicateurs aanwezig, die achter het doek stonden en geluiden nadeden die in de film te 'zien' waren.Ondertussen ging de ontwikkeling van de film door.De special effects werden aan het begin v.d. 20ste eeuw geïntroduceerd en ook werden de films steeds langer. De Parijse toneel

goochelaar Georges Méliès begon in 1896 met het opnemen van filmpjes. Hij gebruikte daarvoor -overigens illegaal- een uitvinding gebaseerd op de kinetoscoop van Edison. De films zaten vol fantasie en speelden met de realiteit. In 1902 

kwam zijn film Le voyage dans la lune (De reis naar de maan) uit, vermoedelijk de eerste film waarin het onderwerp ruimtereizen aan bod kwam.[7] Méliès was pionier op het gebied van filmspecial effects. Hij liet zien dat er met film veel meer mogelijkheden zijn dan het slechts opnemen en weer afspelen ervan: je kunt er de werkelijkheid mee vervormen. De animatie aan het einde van de film was baanbrekend voor die tijd, en daarmee was Le voyage dans la lune een van de eerste (gedeeltelijke) animatiefilms.

Filmopnamen boven de Fifth Avenue in New York.

Edwin S. Porter, Edisons belangrijkste regisseur aan het begin v.d.20ste eeuw, deed veel ervaringen op op het gebied van filmmontage. Hij maakte en monteerde bijvoorbeeld in 1903 de films Life of an American Fire-man en The Great Train Robbery. Die laatste film was de eerste western ooit gemaakt. Porter ontdekte dat de opname zelf, de cinematografie met de bijbehorende filmtechnieken, een belangrijk onderdeel is van de film. De lengte van de films nam ook steeds meer toe: waren de eerste films slechts enkele seconden lang, 

The Great Train Robbery duurde al 12 minuten. Dit zorgde voor de opkomst van de eerste filmtheaters in de Verenigde Staten, de Nickelodeon. Dat het medium "film" enorme potentie had bleek wel in 1908, toen er alleen al in de Verenigde Staten meer dan 10.000 Nickelodeontheaters waren. De Gebroeders Pathé speelden een belangrijke rol in de filmindustrie: zij hadden het patent op meerdere basistechnieken in filmtheaters, waaronder op Pathéchrome. In de Verenigde Staten richtte Edison de Motion Picture Patents Company (MPPC) op.Dit bedrijf vertegenwoordigde de belangrijke filmbedrijven,waaronder Edisons eigen bedrijf, de Ameri-kaanse afdeling van Pathé en Eastman Kodak, destijds de belangrijkste producent van lege films. De MPPC had een groot aantal patenten in handen. Door rechtszaken aan te spannen of zelfs te dreigen met geweld tegen kleine, on-afhankelijke filmmakers wist de organisatie een monopoliepositie te bemachtigen. Veel filmmakers vertrokken naar Hollywood, dat vanwege de grote afstand van Edisons woonplaats in New Jersey een gunstige plaats was om je er als filmmaker te vestigen.

De opkomst van de avondvullende film en film als kunst

Op een standaard filmspoel kon voor circa 10 tot 15 minuten aan film worden opgeslagen, omdat die tijd pre-cies lang genoeg was om de aandacht van de kijker, over het algemeen arbeiders, bij de film te houden. De 

Australische film The Story of the Kelly Gang wordt meestal gezien als 's werelds eerste avondvullende film. De film duurde 70 min, on-gehoord lang voor een film uit 1906. De film was geregisseerd door Dan Barry en 

Charles Tait uit Melbourne, en kostte zo'n 2.250 dollar.Het duurde nog tot 1911 voordat ook andere landen dan Australië zich gingen wagen aan avondvullende films. In dat jaar waren er al 16 avondvullende films in Aus-tralië gemaakt. Al snel kwam ook de avondvullende film in Europa in opkomst. Met internationale kassuccessen als Queen Elizabeth (Frankrijk, 1912), Quo Vadis? (Italië,1913) en Cabiria (Italië, 1914) verving de avondvul-lende film al snel de korte film.

Intertitel uit The Birth of a Nation

Een v.d.bekendste vroege makers van lange speelfilms in de Verenigde Staten was regisseur D.W.Griffith. Hij maakte de twee historische epossen The Birth of a Nation (1915) en Intolerance (1916). Griffith en zijn pro-ductiegroep waren pioniers op het gebied van filmmontage en de visuele verhaalvertelling. Dit leidde tot de opstelling v.d.filmgrammatica. Beide films waren waarschijnlijk ook de eerste films die wijdverspreid zorgden voor een racismecontroverse. Eveneens in opkomst waren verfilmingen van bekende literaire werken. Dit zorgde ervoor dat ook de hogere bevolkingsklassen naar de bioscoop werden getrokken. Sommige films wer-den en worden nog steeds gezien als belangrijke kunststukken uit de 20ste eeuw. De Franse gebroeders La-fitte begonnen in 1907 met de Films d'art. Deze films zouden de hogere bevolkingsklassen naar de filmthea-ters moeten trekken. De hogeropgeleide klassen dachten namelijk dat film enkel iets voor niet-opgeleide mensen was en gaven dan ook de voorkeur aan traditioneel theater. Films d'art waren toneelstukken die wer-den opgenomen met de camera en werden afgespeeld in de filmtheaters. De meeste mensen waren slecht te spreken over deze nieuwe soort films. Het experiment toonde aan dat de film een andere taal spreekt dan theater.

Opkomst van Hollywood

Tot het begin v.d.20e eeuw waren de filmindustrieën in Frankrijk en Italië wereldwijd het meest populair en machtig. In de Verenigde Staten werd de film ook steeds machtiger, vooral toen de Europese filmindustrie instortte door de Eerste Wereldoorlog (1914 - 1918). De Amerikaanse filmindustrie, die vooral in "Hollywood" was gevestigd, werd na de Eerste Wereldoorlog het nieuwe belangrijkste filmcentrum van de wereld. Holly-woodfilms werden over de hele wereld verspreid en in vele landen werd de markt overheerst door de Ameri-kaanse film. Rond de jaren 20 bereikte de Amerikaanse filmindustrie een hoogtepunt. Per jaar werden er cir-ca 800 avondvullende films geproduceerd, genoeg voor 82% v.h.totaal aantal films dat wereldwijd werd gepro-duceerd. De komediefilms van Charlie Chaplin, Harold Lloyd en Buster Keaton, de avonturenfilms van Doug-

las Fairbanks, de jeugdfilms van Mary Pickford en de romantische films van Clara Bow,om een aantal voorbeel-

den te noemen, maakten deze personen wereldbekend. De visuele stijl van Westerse films werd gezien als basisvorm voor de wereldwijde filmindustrie. De groei v.h.medium hing samen met de opkomst van de film-studio's en de introductie v.h."Star system", waarbij studio's acteertalenten uitzochten, hen vaak een nieuwe naam en achtergrond gaven om er zo grote filmsterren van te maken. Tegelijkertijd ontmoedigde het strak gedisciplineerde commerciële systeem dat vooral op glamour en escapisme gericht was elk waagstuk en am-bitie dat boven een bepaalde grens uitstak; een eersteklas voorbeeld daarvan is de kortdurende maar nog steeds legendarische regiecarrière van Erich von Stroheim aan het einde van de jaren 10 en in de jaren twin-tig die in zijn werk allerlei heilige huisjes omverschopte. In 1915 wordt Technicolor geïntroduceerd, het aller-eerste kleurenfilmsysteem. Hierbij werden twee negatieven met verschillende gevoeligheden - één voor blauw en voor één rood/groen - tegelijk in de camera belicht en vervolgens tegelijk afgedrukt op kleurgevoelig posi-tief materiaal. Het duurde nog tot de jaren 50 voordat de kleurenfilm goedkoop en handzaam genoeg was om te gebruiken in goedkopere producties.

Hoogtepunt van de stomme film

In 1915 werd het verbod op de import v.d.buitenlandse films in Frankrijk opgeheven. Een groep Franse film-makers werd geïnspireerd door de Hollywoodfilms en begon met het experimenteren met visuele effecten, op-vallende camerastandpunten en belichting en ritmische videomontage. Deze manier van filmmaken kwam be-kend te staan onder de naam de "Frans impressionistische film". Hoewel Frankrijk een belangrijke rol in de opkomst v.d.filmindustrie speelde, was in die tijd, rond 1910-1920,niet Frankrijk maar Duitsland de grote con-current voor Hollywood. Daar werd de expressionistische film ontwikkeld.Karakteristiek voor de expressioni-stische film zijn de sterk door de expressionistische schilderkunst beïnvloedde grotesk overtrokken achter-gronden en decors en het sterke licht-donker contrast door middel van de belichting en geschilderde schad-uwpartijen. Met een mix van surrealistische en symbolistische elementen werden hevige emoties en diepe be-tekenislagen opgeroepen. Daarnaast speelden de acteurs met grote dramatische gebaren, die afkomstig waren uit de daarvoor al bestaande expressionistische podiumkunst. Deze filmstroming beïnvloedde films wereld-wijd, met name die uit het horrorgenre.Ook in de Sovjet-Unie kwam de filmindustrie op gang. Films in de Sov-jet waren opvallend anders dan films van bijvoorbeeld Hollywood. Er werd meer gebruikgemaakt van montage-technieken, waardoor voorbij werd gegaan aan het oorspronkelijke doel van een film, het vertellen van een verhaal. Sergei Eisenstein perfectioneerde de techniek van de zogenaamde "dialectieke of intellectuele film". Door opvallende montage probeerde Eisenstein reacties bij het publiek uit te lokken. Zo maakte hij gebruik van metrische montage, waarbij gemonteerd wordt naar de lengte van een shot, en niet naar de inhoud. Op die manier kan het zo zijn dat, als er net iets belangrijks te gebeuren staat, die scène afgekapt wordt en er andere beelden worden vertoond. Eisenstein overtrad ook regelmatig de 180 gradenregel, waardoor twee objecten niet van enkel rechts of links gefilmd worden, maar van beide kanten. In dezelfde tijd werd de eerste avondvullende stomme film gemaakt in India, door Dadasaheb Phalke. Phalke wordt gezien als de vader van de Indische cinema. De historische film, Raja Harishchandra, legde de basis voor een serie films met een historische setting. In de jaren 20 produceerde de Indische cinema al gemiddeld 27 films per jaar.In de jaren 20 werden de mogelijkheden van de film steeds groter toen camera's compacter werden en de came-radolly geïntroduceerd werd. De filmindustrie werd groter en groter, en filmacteur of -actrice zijn werd een echt vak. De Duitse film Der letzte Mann uit 1924 maakte gebruik van de modernere technieken, de camera bewoog tijdens de opnamen van plaats en intertitels werden weinig gebruikt. Rond dezelfde tijd begon de ontwikkeling van de film met geluid op te komen.

Film met geluid

Experimenteren met films met geluid begon resultaat te krijgen in de jaren 20. Daarvoor was er altijd het probleem van synchronisatie, het beeld en geluid moesten tegelijk afgespeeld worden. In 1926 introdu-ceerde Warner Bros. het Vitaphone-systeem, waarmee geluidseffecten en orkestmuziek toegevoegd kon wor-den aan films. Het systeem werd voor bijna 2.000 korte films gebruikt. Een jaar later bracht Warner de film The Jazz Singer uit, een grotendeels stomme film die korte stukken gesynchroniseerd geluid bevatte. Een jaar later werd de film Lights of New York uitgebracht, de eerste volledig gesynchroniseerde geluids-film. De eerdere geluidsfilms maakten gebruik van zogenaamde "sound-on-disc"-systemen als Vitaphone, waar-bij een grammofoonplaat met opgenomen geluid tegelijk werd afgespeeld bij de film. Die systemen werden al snel verdreven door "sound-on-film"-systemen als Fox Movietone, DeForest Phono-film en RCA Photophone, waarbij het geluid op dezelfde filmstrook is opgeslagen als het beeld. In 1929 werden meerdere zeer bekende films met geluid uitgebracht, William Wellmans Chinatown Nights, The Man I Love, Rouben Mamoulians 

Applause en Blackmail van Alfred Hitchcock, de eerste Britse langspeelfilm met geluid. Met deze films werd er veel geëxperimenteerd met geluid, gebruik van microfoons en geluidsmontage. Ook de eerste klassieke Hollywood-musi-calfilm werd in dit jaar geboren, door de introductie van film met geluid werd in 1929 de film The Broadway Melody uitgebracht. In Frankrijk werd korte tijd later de grote musicalfilm ook geïntro-duceerd, de avant-garde regisseur René Clair produceerde daar onder andere de films Sous les toits de Paris 

(Onder de daken van Parijs, 1930) en Le Million (1931), twee komediefilms gecombineerd met zang en muziek. In India deed de musicalfilm het waarschijnlijk het best. De succesvolle traditionele dans- en muziekstijlen daar maakten de geluidsfilms daarvan tot een groot succes, waardoor Bollywood nog groter werd. Toch duurde het tientallen jaren voordat die films ook in de Westerse wereld ontdekt werden. Aan het einde van de jaren 20 was bijna heel Hollywood overgeschakeld op de film met geluid, met meerdere concurrerende geluidssys-temen. In andere delen van de wereld ging de overschakeling langzamer. In China en Japan bestonden de stomme film en de film met geluid jarenlang naast elkaar. Nog tot in de jaren 30 werden er enkele klassieke stomme films ontwikkeld in dit deel van de wereld, waaronder Shen Nu (China, 1934) en Otona no Miru Ehon - Umarete wa Mita ... (Japan, 1932). Maar zelfs in Japan stierven figuren als de "benshi", een live-commen-tator die stomme films begeleide, uit door het einde van het stomme filmtijdperk. De snelle omslag van stom naar geluid in Hollywood zorgde ervoor dat het aantal kleine onafhankelijke filmmakers afnam en de grote filmproducenten nog groter werden en meer bezoekers te verwerken kregen. Ondanks de Grote Depressie in de jaren 30 was de jaren 30 en gedeeltelijk de jaren 40 de succesvolste filmperiode van Hollywood. Veel be-kende acteurs uit die tijd worden tegenwoordig gezien als de klassieke filmsterren, zoals Clark Gable, -Kat-harine Hepburn, Humphrey Bogart en kindacteur Shirley Temple. Veel bekende filmacteurs uit het stomme film-tijdperk moesten hun carrière echter opgeven, zij kon-den niet overstappen op de geluidsfilm vanwege de enorme omslag, nieuwe films waren veel meer gericht op dialogen. Ook in Nederland beleefde de filmindustrie een opleving. De eerste geluidsfilm daar was Willem van Oranje, maar de geluidsfilm De Jantjes werd iets later uitgebracht en trok veel meer bezoekers.In de jaren 30 werden Amerikaanse misdaadfilms als Little Caesar en The Public Enemy populair. Komediefilms als The Front Page (1931) en It Happened One Night met grappige, snelle dialogen vervingen de slapstickfilms. In 1939 bereikte de filmindustrie opnieuw een top met de premières van twee tot op heden zeer bekende films: The Wizard of Oz en Gone with the Wind, waarbij het geluid een belangrijke rol speelde.

Jaren 40: De invloed van de Tweede Wereldoorlog

Met de Tweede Wereldoorlog ontstond er een behoefte aan propaganda- en oorlogsfilms, die zorgde voor een ware renaissance in de Britse en Duitse filmindustrie.Zo werden er de films Forty-Ninth Parallel (1941), Went

the Day Well? (1942), The Way Ahead (1944) en de beroemde film In Which We Serve uitgebracht. Die

laatste film won een Academy Award. Naast dit soort oorlogsfilms werden er ook wat meer flamboyantere films uitgebracht, waaronder The Life and Death of Colonel Blimp (1943), A Canterbury Tale (1944)& A Mat-ter of Life and Death (1946). Laurence Olivier bracht in 1944 de film Henry V uit,gebaseerd op een toneel-

stuk van Shakespeare.Eveneens in Groot-Brittannië waren de komediefilms in opkomst. Voorop liep Ealing Studios, een van de oudste filmstudio's ter wereld die tot op heden nog bestaat, met Whisky Galore!,-Pass-port to Pimlico, Kind Hearts and Coronets en The Man in the White Suit. Een v.d. bekendste films uit de ja-

ren 40 is Citizen Kane van RKO Pictures, een dramafilm die zeer vernieuwend op gebied van vele vlakken was, en een Oscar voor beste script won. Ook It's a Wonderful Life geniet tot op heden veel bekendheid. In de-zelfde tijd beleefden de zogenaamde vrouwenfilms een hoogtepunt, met films als Voyager, Random Harvest 

en Mildred Pierce. In Italië markeerde Ossessione uit 1943 het begin van het Italiaans neorealisme, een film-stroming met verhalen die zich afspelen onder de arme arbeiders,met veel lange shots. In '47 werd de Actors

Studio opgericht door Elia Kazan, Cheryl Crawford en Robert Lewis, een organisatie en opleidingscentrum voor film- en theateracteurs,en scenarioschrijvers. De terugkeer van de soldaten naar hun thuisland inspireerde filmproducent Samuel Goldwyn om een film te maken over deze gebeurtenis,hij liet William Wyler daarom de film The Best Years of Our Lives produceren.Eveneens geïnspireerd door de oorlog was Samuel Fuller, de oorlog beïnvloedde een groot aantal van zijn films. Ten slotte mogen niet ongenoemd blijven de invloedrijke thrillers v.Carol Reed (Odd Man Out, The Fallen Idol en The Third Man),David Lean met zijn Charles Dickens-

verfilmingen (Great Expectations en Oliver Twist) en de films die mondden uit de samenwerking tussen Mic-

hael Powell en Emeric Pressburger (Black Narcissus en The Red Shoes).

Jaren 50

Aan het begin v.d.jaren 50 werd Hollywood onderzocht door House Committee on Un-American Activities, een commissie die sympathisanten van on-Amerikaanse activiteiten als communisme moesten onderzoeken. Een groot aantal regisseurs en acteurs ondervonden last van deze onderzoeken, waaronder Chayefsky, Charlie Chaplin en Dalton Trumbo.Een gedeelte van hen besloot vervolgens te vluchten naar Europa, vooral naar Groot-

Brittannië. De tijdgeest van de Koude Oorlog-periode leidde tot een nieuwe soort films, waarin invasies van

buitenaardse wezens een belangrijke rol speelden (waaronder Invasion of the Body Snatchers en The War of the Worlds). De opkomst v.h.nieuwe medium televisie zorgde ervoor dat meerdere studio's en bioscopen hun deuren moesten sluiten. Het systeem van studio's die massa's films produceerden, het tegenovergestelde van onafhankelijke films, werd vaak bekritiseerd en zorgde voor de productie van enkele bekende films in de ja-ren 50.Voorbeelden hiervan zijn Sunset Boulevard (1950) en The Bad and the Beautiful. 20th Century Fox in-

troduceerde in 1953 in de film The Robe Cinemascope, een extra breed bioscoopformaat. Paramount Pictures 

kwam het jaar erop eveneens met een nieuw, extra breed formaat, VistaVision. Dit systeem was succes-voller en wordt tot op heden nog regelmatig gebruikt. Groots opgezette films die gebaseerd zijn op geschiedkundige of Bijbelse verhalen werden gefilmd in deze formaten voor een extra grote kijkbelevenis. Voorbeelden van dit soort films zijn The Ten Commandments (1956), The Vikings (1958), Ben-Hur (1959), Spartacus (1960) en El Cid (1961). De eerste stereoscopische kleurenfilm werd in 1952 uitgebracht, Bwana Devil. Hierop volgde een korte golf van stereofilms in de Amerikaanse bioscopen, waarvan House of Wax en Creature from the Black Lagoon waarschijnlijk de bekendste zijn. William Castle experimenteerde in dezelfde tijd met gimmicks om meer bioscoopbezoekers te trekken. Voor zijn film House on Haunted Hill liet hij een skelet door de bioscoop-zaal zweven, en voor de film The Tingler werd een speciaal apparaat onder de stoel aangebracht dat zorgde voor een schok bij spannende scènes. Doornroosje van Disney werd in 1959 uitgebracht, en was de laatste Dis-

neyfilm die gebaseerd was op een sprookje in ongeveer dertig jaar.Aan Doornroosje, de zestiende Disney-ani-matiefilm, werd bijna tien jaar gewerkt. De Indiase filmindustrie beleefde hoogtijdagen in de jaren 50, met meer dan 200 geproduceerde films per jaar. Meerdere Indiase films wonnen internationale prijzen. De Oscar-winnende regisseur Satyajit Ray won met zijn film Pather Panchali een prijs op het Filmfestival van Cannes.

Jaren 60

In de jaren 60 werden steeds meer films wereldwijd opgenomen in plaats Hollywood.Mary Poppins (1964), My Fair Lady (1964) en The Sound of Music (1965) zijn enkele populaire films uit deze tijd. De groei van het aan-tal onafhankelijke filmproducenten en -bedrijven zorgde ervoor dat het studiosysteem,waarbij enkele film-studio's vrijwel de gehele filmmarkt bezitten, minder succesvol werd. Het is in deze tijd dat de zwart-wit-film verdwijnt en de kleurenfilm steeds vaker gebruikt wordt.In Frankrijk komen in de jaren 50&60 de Nou-

velle Vague-regisseurs op, zoals François Truffaut en Jean-Luc Godard. Met hun films Les Quatre Cents Coups en Jules et Jim probeerden ze de Hollywoodclichés uit die tijd te doorbreken. In Italië wordt de we-reldberoemde film La dolce vita van Federico Fellini uitgebracht,terwijl in Zweden de bekende filmmaker Ing-

mar Bergman begint met het maken van films.In Groot-Brittannië kwam de British New Wave op, die in grote lijnen vergelijkbaar is met de Franse Nouvelle Vague.Regisseurs die zich hadden aangesloten bij deze New

Wave wilden het leven zo realistisch mogelijk afbeelden, met beelden v.d.arbeidersklasse.Deze films werden vaak gezien als pseudodocumentaires.Bekende films uit deze stroming zijn Saturday Night and Sunday Mor-

ning, A Kind of Loving en This Sporting Life. In 1962 werd een film uitgebracht die bijna recht tegenover de-ze nieuwe stroming stond, maar wel een groot succes was, Dr.No. Dr. No, de eerste James Bondfilm, en met 

Sean Connery in de hoofdrol, zette de basis voor de moderne actiefilm. De editors van de film kregen de op-dracht te knippen waar het kan, waardoor de film veel meer vaart heeft dan andere uit die tijd.De film bevat-

te voor die tijd veel naaktscènes en geweld. Dr. No was het begin van een reeks succesvolle boekverfilmingen, waarvan Spectre van 2015 tot nu toe de laatste uit de reeks is. De dreiging v.e.atoomoorlog tussen de Ver-enigde Staten en de Sovjet-Unie had effect op meerdere films, waaronder Dr. Strangelove van Stanley Ku-brick en Fail Safe. Sommige van deze films leverden zelfs kritiek op de Verenigde Staten, terwijl Hollywood in de periode ervoor nog bekendstond om zijn oorlogspropaganda. In de Verenigde Staten en Canada ontstond de Direct Cinema, een filmgenre die documentaires zo realistisch mogelijk wilde maken. Het draait hierbij puur om de beelden, en niet om het commentaar of de interviews.