top of page

Wilfried Achiel Emma Martens  uitspraak (info / uitleg) (Sleidinge, 19 april 1936 – Lokeren, 9 oktober 2013) was een Belgisch politicus voor de CD&V (vroe-

ger CVP) en was van april 1979 tot maart 1992 (met een korte onderbreking) eerste minister van België.

Biografie

Jeugd

Als kind van een bescheiden, katholiek landbouwersgezin uit het landelijke Sleidinge nabij Eeklo maakte Martens de oorlogsjaren mee.De (na)oorlogse schaar-

ste, de afwezigheid van een vroeg gestorven vader (en stiefvader) en een zwakke gezondheid tekenden de eerder sombere jeugd van de introverte jongeman. En hoewel hij wegens ziekte vaak het bed moest houden, slaagde de leergierige scholier er toch in om de primus van zijn klas te zijn.

Studies 

In 1949 belandde Martens door toedoen v.d.pastoor van zijn parochie (die zorgde voor een studiebeurs van het Fonds voor de meestbegaafden) in het inter-

naat van het Sint-Vincentiuscollege van Eeklo en blonk er uit in de Grieks-Latijnse Humaniora. Hier kwam hij voor het eerst in contact met het flamingantis-me dat de rode draad doorheen zijn latere politieke carrière vormde. Hij werd een enthousiast promotor van het ABN dat hij had aangeleerd door veelvuldig naar de radio te luisteren. In de Retorica zal hij voor het examen in welsprekendheid een, naar eigen zeggen, 'formidabel pleidooi' houden voor het federalis-me in België. En hoewel zijn leraar het fundamenteel oneens was met de inhoud loofde hij Martens toch om zijn redenaarstalent.[1] In 1955 vatte hij aan de 

Katholieke Universiteit Leuven de studies rechten en wijsbegeerte aan. Uit vrees zijn studiebeurs te verliezen concentreerde hij zich het eerste jaar uitslui-tend op zijn studies. Na de eerste kandidatuur verhuisde hij naar het hoofdkwartier van het Hoogstudentenverbond voor Katholieke Aktie, beter bekend onder de naam Universitas (verwijzend naar het tijdschrift van het verbond) waar hij samenwoonde met een tiental studenten.[2] Daar leerde hij niet alleen zijn la-tere partijgenoot Gaston Geens kennen maar ook de visionaire Prof. filosoof-theoloog Albert Dondeyne. Als mentor van de groep rond Martens zal Dondeyne het gedachtegoed van de jonge student verder verdiepen en inspireren. Zo bracht hij Martens al de ideeën van een verenigd, federaal Europa aan. In deze tijd werd Martens ook preses van KVHV Leuven, en was hij actief in tal van politieke en studentikoze verenigingen, zoals K.V.H.C.Meetjesland en de Vlaamse Ver-eniging van Studenten. In oktober 1960 behaalde Martens met onderscheiding zijn doctoraat in de rechten alsook de graad van baccalaureus in de Thomisti-sche wijsbegeerte. Kort daarna richtte hij samen met zijn studievriend Lode Verhaegen een advocatenkantoor op in Gent.

Politieke carrière

Militant

Reeds als scholier sloot Wilfried aan bij de KSA (Katholieke Studenten Aktie) waarvan hij later gewestleider (afdeling Meetjesland) werd. Deze katholieke, Vlaamsgezinde jeugdbeweging zal het flamingantisme in Martens nog verder aanwakkeren. Zo liet de adolescent zich op de Jongvlaamse Dagen van 1954 op-merken door in een begeesterde maar rationeel onderbouwde toespraak de ABN-beweging als een belangrijke pijler van de Vlaamse ontvoogding te verdedi-gen. In 1957 werd Martens voorzitter van het Vlaams Jeugdkomitee voor de Wereldtentoonstelling, een koepelorganisatie van Vlaamsgezinde jeugd- en studentenverenigingen. Dat comité ijverde voor de erkenning van het Nederlands op de Wereldtentoonstelling van 1958 en schopte daarmee tegen de schenen van de Franstalige, francofiele liberale minister Roger Motz en de al even anti-Vlaamse Expo-commissaris Baron (later Graaf) Georges Moens de Fernig die bleven zweren bij het oude 'La Belgique à papa'. Om zijn eisen kracht bij te zetten voerde Martens met zijn strijdmakkers een protestactie in de Kamer van Volksvertegenwoordigers. Het leverde hem een dagvaarding voor de Correctionele rechtbank en een geldboete op. Toch haalde het Jeugdkomitee zijn slag thuis en werd er tijdens de Expo op 6 juli 1958 een Vlaamse Dag georganiseerd. Op de IJzerbedevaart van 1958 pleitte Martens voor de democratische nood-zaak van een federale staat op basis van een Vlaamse en Waalse volksgemeenschap. Na zijn studies werd Wilfried hoofdbestuurslid van de Vlaamse Volksbe-weging(VVB) waaraan hij bijna al zijn vrije tijd opofferde. Hij leerde er voorzitter Maurits Coppieters kennen die hem ook het progressieve gedachtegoed (inzake ecologie, vrouwenrechten, actief pluralisme e.d.m.) aanreikte. Als VVB-bestuurslid hielp Martens ook de twee Marsen op Brussel (in 1961 en 1962) organiseren. Op één van de vele Vlaamse congressen leerde Martens ook zijn toekomstige echtgenote Lieve Verschroeve kennen. Als rapporteur op het VVB-congres van 4 februari 1962 hield Martens in een historische toespraak een vurig pleidooi voor diepgaande, structurele hervormingen van de Belgische eenheidsstaat, het zgn. unionistisch federalisme. Hij baseerde zich daarvoor op het boek 'Etudes sur le Féderalisme' van de Amerikaan Carl Friedrich. Hiermee ging hij een stap verder dan de oude generatie VVB-ers die zich liever beperkten tot een louter taal- en cultuurflamingantisme en bovendien wilden vermij-den dat de VVB een spreekbuis van de Volksunie zou worden. Toch kon Martens de menigte overtuigen en het federalisme als programmapunt introduceren.

Partijpolitiek

Om zijn Vlaamse idealen in beleid te kunnen omzetten engageerde hij zich in 1965 in de partijpolitiek. Om strategische redenen sloot hij zich aan bij de 

Christelijke Volkspartij (CVP) en niet, zoals door velen werd verwacht, bij de Volksunie . In 1967 werd hij (tot 1971) voorzitter van de CVP-Jongeren waarin hij samen met o.a. Miet Smet en Jean-Luc Dehaene het bestuur vormde, het zgn. 'Wonderbureau'.[3][4] Onder zijn voorzitterschap werkten de CVP-Jongeren drie geruchtmakende manifesten uit. Het eerste zgn. Autonomiemanifest[5] beoogde de federalisering van het unitaire België. Het tweede manifest[6] 

streefde naar een samenwerking (zelfs samensmelting) van de linkse en de progressieve, katholieke krachten, de zgn. 'progressieve frontvorming'. Het derde manifest[7] betrof de democratisering en modernisering van het onderwijs door de katholieke en de rijksscholen te integreren in pluralistische, ge-mengde 'gemeenschapsscholen'. De manifesten illustreren perfect de dadendrang en rebelse ingesteldheid van de jonge Martens die dan ook in aanvaring kwam met enkele conservatieve oudgedienden in de partij. Op 26 april 1969 splitste de unitaire Belgische partij CVP-PSC in afzonderlijke Franstalige en Vlaamse partijen. Jongerenvoorzitter Martens werd door het CVP-congres naar het partijbestuur afgevaardigd.[4] Van 1972 tot 1979 was Martens CVP-voorzitter. In die periode wilde hij werken aan het zgn. unionistisch federalisme, dat de Vlaamse autonomie uitdrukkelijk situeerde binnen het Belgische staatsverband. Hij zocht steun bij de Volksunie-voorman Hugo Schiltz en de FDF'er Lucien Outers, maar ook bij jonge socialisten als Karel Van Miert, Willy Claes en André Cools. Zij werkten samen aan het Egmontpact (1978).

Wilfried Martens in 1982.

Hij introduceerde management in de partij. Hij streefde ook naar totale autonomie ten opzichte van de kerkelijke autoriteiten.[8]Van 1974 tot 1991 zetelde hij in de Kamer van Volksvertegenwoordigers, waarna hij van 1991 tot 1994 als rechtstreeks gekozen senator in de Belgische Senaat zetelde. In de periode april 1974-oktober 1980 zetelde hij als gevolg van het toen bestaande dubbelmandaat ook in de Cultuurraad voor de Nederlandse Cultuurgemeenschap, die op 7 december 1971 werd geïnstalleerd. Vanaf 21 oktober 1980 tot juli 1994, toen hij de overstap maakte naar het Europees Parlement, was hij lid van de Vlaamse Raad, de opvolger van de Cultuurraad en de voorloper van het huidige Vlaams Parlement.

Premier

Het Egmontpact werd niet door iedereen in de Belgische politiek goed verteerd, waardoor België in de jaren tachtig tien regeringen kende. Negen van deze regeringen waren onder leiding van Martens, eerst in coalitie met de liberalen, later met de socialisten. Martens werd voor het eerst premier van België in 1979, zonder ministeriële ervaring. Martens' premierschap stond vooral in het teken van het economisch herstelbeleid en de staatshervorming.Begin jaren 80 was België nog 'de zieke, oude man van Europa' met een exploderende staatsschuld, hyperinflatie en een extreem hoge werkloosheid. Dieptepunt van de economische crisis was de devaluatie van de Belgische frank op 22 februari 1982 met 8,5%. Daartoe werd besloten onder druk van het IMF[9] en na discreet, informeel overleg tussen Martens en enkele vertrouwelingen (Fons Verplaetse, Jef Houthuys en Hubert Detremmerie) in het afgelegen Waalse dorpje Poupe-

han. Om de economische recessie sneller en efficiënter aan te pakken maakte Martens gebruik van de beruchte 'volmachten' (bijzondere machtenwetten) waardoor de parlementaire werking tijdelijk buiten spel werd gezet. Op die manier kwamen o.a. de wet Cooreman-De Clercq (het fiscaal stimuleren van het beleggen van spaargeld in aandelen) van 1982 en het Sint-Annaplan van mei 1986 (terugdringen van het begrotingstekort door harde besparingsmaatrege-len) tot stand. Daarenboven kreeg Martens in zijn regeringsjaren ook nog eens af te rekenen met een aantal dramatische gebeurtenissen zoals het Heizel-drama en de terreurcampagnes van de CCC en de Bende van Nijvel. Om de weer opflakkerende communautaire koorts met o.a. de kwestie Voeren de kop in te drukken werd in 1988 de ingrijpende derde staatshervorming goedgekeurd. De gemeenschaps- en gewestvorming kreeg nu vaste vorm. Brussel wordt een 

Hoofdstedelijk Gewest en de faciliteiten (hoewel oorspronkelijk bedoeld als uitdovend) werden vast verankerd. Bevoegdheden inzake onderwijs, cultuur en persoonsgebonden materies (zoals gezondheidsbeleid, welzijnszorg) werden overgeheveld van de federale overheid naar de Gemeenschappen. De gewesten 

werden bevoegd voor grondgebonden materies zoals leefmilieu, huisvesting en ruimtelijke ordening. Premier Wilfried Martens en minister-president van Nederland Ruud Lubbers op 1 februari 1986. Op 20 oktober 1988 kwam Martens nog even in het nieuws toen bekend werd dat "piraten" (nu zou men spreken van hackers) zijn Bistel-computer hadden gekraakt. Een koud kunstje aangezien het wachtwoord van Martens nog steeds "Tindemans1" was, naar zijn voor-ganger van bijna 10 jaar tevoren, Leo Tindemans. Martens koos ook voor een makkelijk te achterhalen wachtwoord namelijk, Martens8. Een ander heikel the-ma was het abortus-vraagstuk. Tijdens de mini-Koningskwestie weigerde Koning Boudewijn op grond van gewetensbezwaren het abortus-wetsvoorstel (dat tot stand was gekomen na een wisselmeerderheid van socialisten en liberalen) te ondertekenen. Daardoor verkeerde het staatshoofd in de zgn. 'morele onmoge-lijkheid' om het land te regeren.[10] Om dit korte machtsvacuüm op te vullen ging Martens samen met de in raad verenigde Ministers op 3 april 1990 zelf over tot de bekrachtiging en afkondiging van de abortuswet (waar hij nota bene als parlementslid eerder nog had tegen gestemd). België kreeg daarmee één van de meest liberale abortuswetgevingen ter wereld. Wilfried Martens mag samen met Jean-Luc Dehaene en Hugo Schiltz beschouwd worden als een van de vaders van het zogenaamde unionistisch federalisme, een van de meerdere vormen van het federalisme die België kende.

Europa

Vanaf 1990 was Martens voorzitter van de Europese Volkspartij (EVP). Vanaf 1992 was hij geen eerste minister meer. Op dat moment werd hij wegens zijn verdiensten benoemd tot Minister van Staat. In 1994 was Martens lijsttrekker en werd verkozen in het Europees Parlement. Toen Miet Smet, en niet hij, bij de verkiezingen van 1999 de eerste plaats op de Europese lijst kreeg, weigerde Martens nog op de lijst te staan op aansporing van zijn tweede vrouw Ilse Schou-teden.[11][12] Martens bleef wel voorzitter van de EVP, die onder hem de socialistische groepering onttroonde als grootste politiek formatie in het Europees Parlement.[13] In 2006 verscheen bij Lannoo zijn boek Luctor et emergo. De memoires waarin hij uitgebreid schreef over zijn politieke carrière. Martens was voorstander van de invoering van art. 35 van de Grondwet, wat betekent: alleen afgesproken bevoegdheden voor het federale niveau. Tegelijkertijd verklaarde hij zich een uitgesproken tegenstander van confederalisme en separatisme. Op 17 juni 2006 ontving hij hiervoor de eerste prijs voor politieke moed van B Plus, een belgischgezinde denktank en drukkingsgroep die opkomt voor de eenheid van België als federale staat. Uit dankbaarheid sloot Martens zich tien dagen later aan bij B Plus.[14] Begin oktober 2013 gaf Martens wegens ernstige gezondheidsproblemen het voorzitterschap van de Europese Volkspartij (EVP) door aan Joseph Daul, de fractieleider van de EVP in het Europees Parlement. Aanvankelijk was het de bedoeling dat hij het voorzitterschap slechts tij-delijk uit handen gaf, maar enkele dagen later, op 9 oktober, overleed hij. Zijn uitvaartplechtigheid vond plaats in de Sint-Baafskathedraal in Gent.

Rol bij de federale regeringscrisis eind 2008 en de premierwissel eind 2009

Op 22 december 2008 kreeg Martens onverwacht weer een rol toebedeeld in de nationale politiek. Hij werd dan door koning Albert II aangesteld als koninklijk verkenner, nadat deze het ontslag van de regering Leterme I had aanvaard. Voor en na Kerstmis 2008 verkende hij het politieke landschap, had hij persoon-lijke, informele en telefonische contacten met de voorzitters van Kamer en Senaat, de aftredende premier Yves Leterme, de voorzitters van de meerder-heidspartijen, de meeste vicepremiers en de voorzitters van de oppositiepartijen met uitzondering van het VB teneinde de violen gelijk te stemmen om een nieuwe regering te vormen. Op 28 december 2008 rondde Martens zijn verkenningsopdracht af en bracht een eindverslag uit bij de koning Albert II. Herman Van Rompuy werd aangesteld als formateur. Nog geen jaar later herhaalde de geschiedenis zich: koning Albert II riep de hulp van Martens in om de premier-wissel in goede banen te leiden. Premier Van Rompuy werd op 19 november 2009 verkozen tot permanente voorzitter van de Europese Raad en moest dus opgevolgd worden. Martens werd verzocht een methode te zoeken om de communautaire twistpunten en de kwestie-BHV aan te pakken.

Onderscheidingen en ereambten

Privéleven

Martens had vijf kinderen: twee bij zijn eerste vrouw, Lieve Verschroeven (1937-2013),[16] met wie hij dertig jaar getrouwd was,[12] en drie bij Ilse Schoute-den, die hij in 1988 op zijn kabinet als kabinetsmedewerkster leerde kennen en met wie hij, na de geboorte van een tweeling in 1997, op 13 november 1998 een burgerlijk huwelijk aanging. Ilse Schouteden heeft verder nog een zoon uit haar eerste huwelijk. In 2007 gingen Martens en Schouteden uit elkaar en scheid-den. Op 27 september 2008 hertrouwde hij met CD&V-collega Miet Smet in het stadhuis van Lokeren, de stad waar het paar ook woonde. Beiden voerden de titel van Minister van Staat. Toen ze samen actief waren bij de CVP-Jongeren, waren er al geruchten over een relatie tussen beiden. Van 1985 tot 1992 maakten ze samen deel uit van dezelfde regering.[17] Martens overleed in oktober 2013 in Lokeren aan de gevolgen van alvleesklierkanker.[18] Op 19 okto-ber 2013 kreeg hij een staatsbegrafenis in Gent.[19]

Trivia

  • Wilfried Martens kreeg les van Vic Van Rompuy. Later gaf hij zelf les aan diens zoon, Herman Van Rompuy. Naar aanleiding van de benoeming van Her-man Van Rompuy tot voorzitter van de Raad van Ministers v.d.Europese Unie, vertelde Martens dat Van Rompuy bij hem een 18/20 behaalde (op Radio 1).

  • Wilfried Martens en Karel Van Miert hebben in de Urbanusfilm Hector een cameo als twee wegwerkers.

Publicaties

  • Een gegeven woord, Wilfried Martens, Lannoo, Tielt, 1985.

  • Europa voorbij Oost en West, Lannoo, Tielt, 1995.

  • De Memoires, Luctor et Emergo, Lannoo, Tielt, 2006.

  • Europe: I Struggle, I Overcome, Springer Science+Business Media, 2009.[20]

Literatuur

  • Helmut GAUS (dir.), Politiek Biografisch Lexicon, Gand, 1989.

  • Hugo DE RIDDER, Omtrent Wilfried Martens, Lannoo, Tielt, 1991.

  • Hugo DE RIDDER, De Strijd om de 16, Lannoo, Tielt, 1993.

  • Manu RUYS, Wilfried Martens, in: Nieuwe encyclopedie van de Vlaamse Beweging, Tielt, 1998.

  • Frans VERLEYEN, Met MARTENS door de woestijn, Uitgeverij Kritak/Roularta Books, Leuven, 1994.

Bronnen

Externe link

Bronnen, noten en/of referenties

  1. Omhoog↑ Histories: Wilfried Martens - Canvas. Deredactie.be (4 juli 2001).

  2. Omhoog↑ Martens, W., Luctor et emergo, pag. 33, Lannoo, Tielt, 2006.

  3. Omhoog↑ De titel 'wonderbureau' werd bedacht door politiek journalist en essayist Hugo De Ridder. (Zie Martens, W., Luctor et emergo, pag. 80). Andere leden zijn: Jan Huyghebaert, Georges Monard, Pol De Broe, Rita Mulier, Paul Pataer en Ward Bosmans.

  4. ↑ Omhoog naar:a b Hugo de Ridder, "Omtrent Wilfried Martens," Lannoo 1991.

  5. Omhoog↑ van 10 juni 1967

  6. Omhoog↑ De partijvorming in België en de rol van de CVP van 11 januari 1969

  7. Omhoog↑ Creatieve aanpak bij de herziening van het Schoolpact van 11 april 1970

  8. Omhoog↑ Luk Mariën, "Op zoek naar Tindemans," Kritak 1979.

  9. Omhoog↑ Van Overtveldt, Johan, Devaluatie, toen en nu. Trends.be.

  10. Omhoog↑ Deze ruime, creatieve interpretatie van de Grondwet werd bedacht door Martens' toenmalige kabinetschef en grondwetspecialist André Alen.

  11. Omhoog↑ Martens refuses to run. Encyclopedia.com (1 mei 1999) Gearchiveerd op 12 januari 2009.

  12. ↑ Omhoog naar:a b (en) Love tangle is final undoing of former Belgian PM, The Guardian, 7 maart 1999

  13. Omhoog↑ Wilfried Martens (77) overleden. hln.be (10 oktober 2013). Geraadpleegd op 30 oktober 2013.

  14. Omhoog↑ Wilfried Martens et Rudy Demotte acceptent le prix pour le courage politique. Bplus.be Gearchiveerd op 2014-02-12.

  15. Omhoog↑ http://www.ars-moriendi.be/martens.htm

  16. Omhoog↑ Jörgen Oosterwaal, Afscheid van Lieve Verschroeven, in: Knack, 9 januari 2013, blz. 40-43.

  17. Omhoog↑ Huwelijk Martens-Smet is 'nieuw en beter kartel'[dode link], De Morgen, 27 september 2008

  18. Omhoog↑ Oud-premier Wilfried Martens overleden, NOS, 10 oktober 2013

  19. Omhoog↑ Staatsbegrafenis Belgische oud-premier Wilfried Martens (audio, niet meer beschikbaar), NOS, 19 oktober 2013

  20. Omhoog↑ Europe: I Struggle, I Overcome: Wilfried Martens: 9783540892885: Amazon.com: Books. Amazon.com ('09-08-28). Geraadpleegd op '14-08-15.

bottom of page