top of page

Het begrip vrije nieuwsgaring wordt doorgaans gebruikt om aan te geven dat journalisten het recht hebben om nieuws -

of algemener: informatie - te verzamelen, zonder inmenging van wie dan ook. De vrijheid van nieuwsgaring komt echter

niet alleen de pers toe:het is (althans in Nederland) een recht van iedere burger "om inlichtingen en denkbeelden te ont-vangen en te garen zonder inmenging van enig openbaar gezag en ongeacht grenzen"[1]. 

Verzamelen versus verspreiden

Het verzamelen ("garen") van informatie moet worden onderscheiden v.d.rechtmatige verspreiding ervan.Hiervoor gelden soms strenge regels, bijvoorbeeld in verband met privacy en auteursrechten. De controle op de rechtmatigheid van een uiting vindt op grond van de vrijheid van meningsuiting hooguit achteraf plaats. Een afgeluisterd gesprek, een onder valse voorwendsels aan iemand ontfutselde familiefoto, de identiteit van een dader, verdachte of slachtoffer, de pincode van iemands bankrekening, een staatsgeheim of de receptuur v.e.bereiding mag normaliter niet zonder beperkingen worden

gepubliceerd. Bij het openbaarmaken van illegaal verkregen informatie kan sprake zijn van heling. Er kan ook sprake zijn van strafbare belediging of smaad. Dit artikel beperkt zich hierna tot het verzamelen c.q.vergaren van informatie. Jour-

nalisten maken soms aanspraak op een ruimere vrijheid van nieuwsgaring wanneer zij onder bijzondere omstandigheden

onwettige handelingen moesten plegen om voor de samenleving belangrijke feiten te verzamelen.[2]

Passief en actief vergaren

Met vrije nieuwsgaring wordt meestal gedoeld op het actief verwerven van informatie. Er is ook een meer passieve vorm van informatievergaring denkbaar zoals de vrijheid om boeken te lenen bij een bibliotheek, een abonnement te nemen op een krant naar keuze, om de beschikbare radio- en televisiezenders ongestoord te kunnen ontvangen en om naar believen te kunnen surfen op het internet[3]. In de context van het begrip vrije nieuwsgaring gaat het om een actieve ontvanger: een burger of journalist die niet alleen informatie consumeert, maar meestal ook met het oog op het zelf produceren of vermenigvuldigen van informatie.

Juridische aspecten

Het uitoefenen van het nieuwsgaringsrecht is elementair voor journalisten om hun berichtgevingstaak in volle vrijheid te kunnen vervullen. In Nederland heeft de overheid zelfs niet het recht om een journalist of burger te vragen waarom hij of zij bepaalde informatie opvraagt (voor de vlotte afhandeling van een informatieverzoek kan dit echter wel helpen). Daarbij een beroep doen op de Wet openbaarheid van bestuur kan indruk maken, maar strikt genomen is het niet nodig om de 'Wob' expliciet aan te halen: het enkele feit dat een vraag naar bestuurlijke informatie wordt gesteld hoort vol-doende te zijn om de overheid aan haar informatieplicht te herinneren en - alleen in uitzonderingsgevallen - ook aan haar wettelijke plicht om bepaalde informatie te weigeren. Wordt een informatieverzoek (deels) geweigerd, dan moet de wei-gering altijd met redenen omkleed zijn. Bij bestuurlijke informatie moet elke weigering schriftelijk worden gemotiveerd, zodra de burger er om gevraagd wordt. Voldoende geïnformeerd zijn is ook essentieel voor de realisatie van burgerrech-ten zoals het stemrecht. Vrije nieuwsgaring omvat onder meer het recht om door een bestuursorgaan serieus genomen

te worden bij het verkrijgen van informatie. Het recht veronderstelt ook dat elk bestuursorgaan binnen de grenzen van de redelijkheid en binnen een redelijke termijn adequaat meewerkt aan het verstrekken van informatie over de onder-werpen die onder zijn verantwoordelijkheid vallen. Het is aan de rechter om deze redelijkheid te bepalen en aan de om-budsman om zich uit te spreken over de behoorlijkheid van een bestuurlijke gedraging.

Geen grondrecht

Het recht van burgers op vrije nieuwsgaring is niet als zodanig opgenomen in de zogeheten grondrechten die aan het be-gin van de Nederlandse Grondwet zijn opgesomd, maar er is een wel een relatie met de vrijheid van meningsuiting. Die is verankerd in artikel 10 EVRM, artikel 19 IVBPR, artikel 7 Nederlandse Grondwet en artikelen 19 en 25 Belgische Grond-wet. Aan het vormen en uiten van een mening gaat idealiter het verzamelen van basisinformatie vooraf. Het recht kan ook in verband worden gebracht met de plicht van de overheid tot het betrachten van openheid en openbaarheid dat verder-

op in de Nederlandse Grondwet staat, pas in artikel 110. Openbaarheid is hier geen recht v.d.burger, maar een plicht v.d.

overheid. De Vereniging voor Klachtrecht noemt het recht op vrije nieuwsgaring een behoorlijkheidsnorm waaraan het overheidsoptreden moet voldoen.[4] In België is openbaarheid van bestuur wel een recht van de burger, aldus artikel 32 van de Grondwet. De algemene opvatting (waarnaar ook de Nederlandse Nationale ombudsman verwijst) is dat iedere

burger en dus ook een journalist het recht heeft om ongehinderd inlichtingen in te winnen en te ontvangen over zaken van welke aard dan ook, waarover zij, op welke grond dan ook, ten behoeve van de informatievoorziening door de nieuwsmedia 

meer te weten willen komen. Het recht van vrije nieuwsgaring betekent onder meer dat een journalist binnen de grenzen van de redelijkheid en binnen redelijke termijn antwoord krijgt op vragen die hij aan de overheid stelt over een bepaalde beleidsaangelegenheid. Na een klacht uit 2005 van een journaliste dat zij niet correct was geïnformeerd, oordeelde de Nationale ombudsman in 2007 dat het geven van antwoord des te meer geldt voor een overheidsorgaan met een speciale dienst voor voorlichting en communicatie: "Adequate persvoorlichting is een uit de vrijheid van nieuwsgaring voortvloei-ende positieve verplichting van de overheid."

Beschermen en faciliteren van journalisten

De algemene regel is dat de overheid moet zich onthouden van inmenging om de vrije nieuwsgaring niet te frustreren. Maar er bestaat naast deze passieve rol ook een proactieve zorgplicht om de vrije nieuwsgaring te faciliteren. Uitingen hiervan zijn het ontsluiten van archieven, de inrichting van perstribunes in rechtszalen en parlementsgebouwen, speciale communicatieverbindingen,het verstrekken v.toegangspasjes, het versturen van uitnodigingen aan geaccrediteerde jour-

nalisten, de organisatie van persconferenties, het beschikbaar stellen van vergaderstukken en persberichten, er zijn vaak speciale bereikbaarheidsregelingen, journalisten ontvangen vrijkaartjes en recensie-exemplaren van publicaties en soms wordt informatie (bijvoorbeeld de tekst van een toespraak) onder embargo verstrekt opdat de media zich beter kunnen voorbereiden op een gebeurtenis. In bijzondere gevallen wordt ook de persoonlijke veiligheid van journalisten bevorderd door bescherming te bieden, bijvoorbeeld aan oorlogsverslaggevers en journalisten in conflictgebieden[5]. In de praktijk doen zich in Nederland en België nog geregeld incidenten voor waarbij bijvoorbeeld politie- of bewakingspersoneel het functioneren van fotojournalisten frustreert. Het omgekeerde komt ook voor: bij de officiële installatie van het Neder-landse kabinet Rutte-Asscher werd de eedaflegging opnieuw gedaan omdat niet alle tv-zenders al in de lucht waren. Als de conventies v.d.pers het gedrag van actoren in het nieuws gaan beïnvloeden, is er sprake van medialogica.

Zie ook

Referenties

  1. Omhoog ↑ Uitspraak Nationale Ombudsman in 2007, zie: http://www.nationaleombudsman.nl/rapporten/2007/007#

  2. Omhoog ↑ Een case waarbij Deense journalisten undercover gingen om de illegale verkoop van vuurwerk bloot te leggen, zie: http://www.mediakritiek.be/index.php?page=7&detail=1248&7addda05552ee45fa3404584daaa7faa2c51c9f2=nr5hm7absbrbqhgjom2rl9j2h5[dode link

  3. Omhoog ↑ Zie ook G. Schuijt: http://www.ivir.nl/publicaties//schuijt/jandemeijbundel.PDF

  4. Omhoog ↑ De (Nederlandse) Vereniging voor Klachtrecht bevordert de klachtenbehandeling in de publieke sector, zie http://www.verenigingvoorklachtrecht.nl/articles/138[dode link]

  5. Omhoog ↑ Voorbeeld van de bemoeienis v.d.overheid met een in het nauw geraakte Nederlandse journalist in Egypte: https://zoek.officielebekendmakingen.nl/ah-tk-20102011-1267.html

bottom of page