top of page

Een klokkenluider is:

  • ofwel een werknemer die misstanden in zijn bedrijf of organisatie naar buiten brengt, daarbij al dan niet anoniem;

  • ofwel iemand die van binnen de handelende organisatie illegaal handelen, misstanden, of onrecht binnen bestaande machtssystemen openlijk aan de kaak stelt;

  • ofwel iemand van buiten die als belanghebbende misstanden in een bedrijf of organisatie naar buiten brengt, al dan niet anoniem;

  • ofwel ‘Iemand die door zijn/haar werk kennis heeft van een redelijk vermoeden v.e.misstand die raakt aan het maat-schappelijk belang. Hij/zij kan de misstand al intern en/of extern hebben gemeld of overwegen dit te doen (Wet Huis voor Klokkenluiders).’

In de journalistiek heet (een beperkte vorm van) klokkenluiden ook wel lekken. Een verschil daarbij is dat lekken doorgaans uit politiek eigenbelang gebeurt,klokkenluiden meestal met het oog op het algemeen belang.Vaak worden daarvoor hoge in-stanties of de media als breekijzer gebruikt, meestal nadat pogingen om intern voldoende gehoor te vinden niet tot het ge-wenste resultaat hebben geleid. Als voorwaarde wordt meestal wel gezien dat de klokkenluider zijn directe eigenbelang op-geeft of eventueel zelfs schaadt door zijn openbaarmaking en dat deze het algemeen belang dient.

Typering

Een klokkenluider kan zowel een integer persoon zijn als iemand die aanvankelijk aan de bekritiseerde praktijken heeft mee-gedaan, vervolgens spijt kreeg en de misstanden openbaar maakt.Doorgaans wordt het de klokkenluider niet in dank afge-nomen informatie naar buiten te hebben gebracht. Dikwijls verliest hij zijn (of zij haar) baan bij de betreffende organisa-tie, zaak of instelling. Ad Bos kon in de bouwsector geen baan meer vinden. Paul van Buitenen werd een paria en moest wor-den overgeplaatst, maar werd later verkozen als lid van het Europees Parlement. Tegen Christoph Meili werd een arrestatie-bevel uitgevaardigd. Fred Spijkers werd als politiek crimineel bestempeld en schizofreen verklaard.Mordechai Vanunu werd ontvoerd en tot langdurige gevangenisstraf in isolement veroordeeld. In de documentaire Stank voor dank, die op 17 oktober 2016 voor het eerst op televisie werd uitgezonden,kwam een aantal klokkenluiders aan het woord over wat zij hebben erva-ren zowel tijdens als na de openbaarmaking van misstanden. Uit een onderzoek dat de FNV rond het jaar 2000 hield, bleek dat van de 119 als klokkenluiders aan te merken werknemers bij de overheid en het bedrijfsleven die werden ondervraagd,

37% zich bedreigd en onder druk gezet voelde,35% in de ziektewet belandde, 8% geschorst werd en 40% uiteindelijk ont-slag kreeg.

Overheidsregulering

Klokkenluiden is een veelbesproken onderwerp en de zichtbaarheid van het belang voor de maatschappij is de laatste jaren gegroeid. Pas in 1999-2000 werd het thema besproken in de politiek naar aanleiding van een onderzoek v.d.vakbond Abva-kabo FNV naar loyaliteit onder ambtenaren (1999) en de klokkenluidersmeldlijn van de vakbond (2000). De meldlijn had tot doel de eigenschappen en de dilemma’s van klokkenluiders in Nederland te identificeren. Dit leidde tot een succes. Door het beeld dat ontstond door dit onderzoek over klokkenluiders kondigde de minister van Binnenlandse Zaken en de leden v.d.

Tweede Kamer initiatieven aan om bescherming van klokkenluiders te verbeteren. De initiatieven hebben geleid tot betere

bescherming voor klokkenluiders in het ambtenarenapparaat. De Ambtenarenwet verplicht organisaties om procedures op

te stellen voor ambtenaren over hoe zij dienen om te gaan met een vermoeden van een misstand.Ook in de private sector bleek,naar aanleiding van een vervolgonderzoek naar de klokkenluidersproblematiek, behoefte aan richtlijnen bij het melden van een misstand.Naar aanleiding van de gerapporteerde fraude in de bouwsector door klokkenluider Ad Bos in 2001 werden kamervragen gesteld om een beleid te ontwikkelen voor de bescherming van klokkenluiders in de private sector. De minister van Sociale Zaken zorgde er vervolgens in 2003 voor dat de ‘Verklaring inzake het omgaan met vermoeden van misstanden in ondernemingen’ werd uitgegeven door de Stichting van de Arbeid, welke een richtlijn zou moeten geven aan het melden van vermoedelijke misstanden in de private sector. Aan-sluitend op de Verklaring deed Groenlinks een wetsvoorstel voor betere bescherming van klokkenluiders. Dit werd echter afgewezen. In 2008 presenteerde de minister van Binnenlandse Zaken het 

‘Rapport klokkenluiders procedures in de publieke sector’. Uit het rapport bleek dat de klokkenluidersreglingen in de pub-lieke sector geen volledige klokkenluidersregelingen betreffen, maar alleen regelingen voor de interne rapportage van mis-standen. Een aanbeveling was de vervanging van verschillende bestaande procedures door een uitgebreid systeem en een onafhankelijk klokkenluidersmeldpunt voor zowel de publieke als de private sector. Dit leidde tot oprichting van de Onder-zoeksraad Integriteit Overheid en het Adviespunt Klokkenluiders.De Onderzoeksraad Integriteit Overheid onderzoekt mel-dingen van vermoedelijke schendingen van integriteit in de regering, waaronder een aantal zelfstandige bestuursorganen - de politie, defensie, gemeenten, provincies en waterschappen. Het Adviespunt Klokkenluiders ging op 1 oktober 2012 van start in Nederland. Het adviespunt was een onafhankelijke instantie die (potentiële) klokkenluiders binnen de overheid en het bedrijfsleven gratis adviseerde en ondersteunde. Minister Spies van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties had me-de namens minister Kamp van Sociale Zaken en Werkgelegenheid het adviespunt geopend. Het Adviespunt Klokkenluiders was gericht op mensen op de werkvloer die vermoedens hadden van misstanden op het werk,waarbij het maatschappelijk be-lang in het geding was. Het adviespunt werd per 1 juli'16 dankzij een initiatief vanuit de Tweede Kamer voor een Wet Huis

voor klokkenluiders opgevolgd door het Huis voor klokkenluiders.De organisatie Nederland Transparant gaf aan dat de re-gels ter bescherming van klokkenluiders in Nederland tot op heden feitelijk niet werken en deze regels slechts een schijn-bescherming voor de klokkenluiders creëren, die er feitelijk niet is. Nederland Transparant probeert via de politiek de be-scherming van klokkenluiders alsnog flink te verbeteren, zodat er uiteindelijk daadwerkelijk een werkzame bescherming voor klokkenluiders ontstaat, zonder dat deze er de dupe van worden.[1]

Interne procedure

Veel organisaties hanteren regels en interne procedures om te voorkomen dat klokkenluiders 'de vuile was buiten hangen' door gevoelige informatie publiek te maken. Een ambtseed, wetten en allerhande geheimhoudingsverklaringen zijn er door-gaans op gericht om het lekken c.q.openbaar maken van gevoelige informatie zoals misstanden te voorkomen.Van echt klok-

kenluiden is geen sprake als degene die zo'n misstand wil aankaarten, eerst een interne procedure moet voeren. In haar 

proefschrift Mensen met macht (2007) schrijft Caroline Raat dat dit vaak niet werkt.[2] Vooral als de melding gaat over niet-integer handelen door directie of bestuurders, bijt een interne regeling in haar eigen staart: leidinggevenden zijn im-mers degenen die een eindoordeel over de melding (en over de melder) zullen vellen.

Wet Huis voor Klokkenluiders

Tot voor kort was er geen algemene wettelijke regeling voor de bescherming van klokkenluiders. Op 1 juli 2016 is de Wet

Huis voor klokkenluiders in werking getreden. Het doel van de wet is ervoor te zorgen dat misstanden sneller aan het licht komen door klokkenluiders te beschermen en onderzoek naar maatschappelijke misstanden mogelijk te maken. De wet voor-ziet in de oprichting van het Huis voor klokkenluiders dat tevens vanaf 1 juli 2016 operationeel werd. Het Huis adviseert, ondersteunt, en doet indien nodig en waar mogelijk onderzoek. Ook geeft het Huis voorlichting over klokkenluiden en inte-griteit aan werknemers en werkgevers. De dienstverlening v.h. Huis is vertrouwelijk, onafhankelijk en gratis en zo moeten haar diensten bijdragen aan het beëindigen van misstanden.Het oorspronkelijke initiatiefwetsvoorstel uit 2012 was beperkt.

Door kritiek uit verschillende hoeken is de wet aangepast en kan het een oplossing bieden voor de bescherming van klokken-luiders.Transparency International Nederland (TI-NL), een internationale niet-gouvernementele organisatie (NGO) die zich inzet om alle vormen van corruptie te bestrijden, heeft gelobbyd voor een betere bescherming van klokkenluiders en een verruiming v.d.wet voor wat betreft het werknemersbegrip:zelfstandigen, uitzendkrachten, stagiaires en gedetacheerde werknemers vallen nu ook onder de wet. TI-NL heeft wijzigingen ten goede v.d.bescherming van klokkenluiders bewerkstel-ligd in de wet en wordt tevens genoemd in het traject. Naast de oprichting v.h. Huis en de bescherming van klokkenluiders stelt de wet verplicht dat werkgevers met meer dan 50 werknemers een interne meldprocedure invoeren. Het Huis voor Klokkenluiders is gevestigd in een voormalig bankgebouw aan de Maliebaan 72 te Utrecht en is per telefoon of mail be-reikbaar.

Internationaal

Het Verenigd Koninkrijk regelde via de Public Interest Disclosure Act 1998 criteria voor de bescherming van klokkenlui-ders. Ook in de Verenigde Staten worden klokkenluiders (whistleblowers) juridisch beschermd. In 2000 heeft het Euro-

pees Parlement een klokkenluidersregeling aangenomen (ontworpen door vicevoorzitter van de Europese Commissie ,Neil Kinnock). Daarin werd onder meer geregeld dat een klokkenluider zijn dossier mag doorspelen aan de voorzitter van een van de Europese instellingen.

Lekken naar de Pers

Via de website Publeaks is het mogelijk om anoniem informatie te delen met de pers.

Bekende klokkenluiders

Een drietal klokkenluiders uit de historie:

Andere bekende klokkenluiders:

Zie ook

Externe links

Commons heeft mediabestanden in de categorie Whistleblowers.

Bronnen, noten en/of referenties

  1. Omhoog ↑ www.nederlandtransparant.nl

  2. Omhoog ↑ Mensen met macht proefschrift van Caroline Raat, 2007

  3. Omhoog ↑ http://plato.stanford.edu/entries/lorenzo-valla/

bottom of page