Politicologie (ook wel politieke wetenschap of politieke wetenschappen)[1] is de sociaalwetenschappelijke discipline die zich be-zig houdt met de studie van politiek. Politicologie wordt gekenmerkt door haar substantiële interesse in politiek in al haar vele vormen.[2] Politicologie heeft niet één methode en een dominante theoretische benadering.[3] In methodologisch en theore-tisch opzicht is de politicologie pluralistisch:[4] er zijn verschillende theoretische benaderingen, zoals politieke psychologie, 

rationelekeuzetheorie en institutionalisme die naast elkaar gebruikt worden door politicologen, soms door onderzoekers geïn-tegreerd worden en soms in academische debatten tegenover elkaar staan; politicologen passen verschillende methoden toe, kwalitatieve onderzoeksmethoden, zoals casusonderzoek en kwantitatieve onderzoeksmethoden,zoals statistiek en experimen-

ten. Eén van de redenen voor het pluralisme in de politicologie is dat het begrip 'politiek' en wezenlijk betwist begrip is.[5] Er zijn grofweg twee benaderingen van het begrip 'politiek'. De eerste doelt met politiek op de instituties van de overheid. Politi-cologie is dan de studie van deze instituties.[6]De tweede ziet politiek als het gebruik van macht van mensen over andere men-

sen,[2] is politicologie de studie van "de technieken voor het gebruik van sociale macht"[2] en beperkt zich niet slechts tot de overheid maar is toepasbaar op alle sociale domeinen waar macht wordt gebruikt. Politicologen lenen ook vaak methoden, theo-rieën en begrippen uit andere disciplines, zoals sociologie, psychologie, economie, filosofie,[7] rechten en geschiedenis. De scheidslijnen tussen deze disciplines en politicologie zijn niet scherp gedefinieerd. In de grensgebieden tussen deze discipli-nes en politicologie liggen subdisciplines zoals politieke sociologie, politieke psychologie, politieke economie, politieke filosofie,[8] staatsrecht en politieke geschiedenis. Aan onderzoek op deze gebieden dragen onderzoekers aan beide disciplines bij. In Nederland geldt daarnaast dat politicologie organisatorisch gescheiden is van bestuurskunde, waarbij bestuurkunde zich richt op het openbaar bestuur in brede zin en politicologie zich meer richt op de klassieke politieke instituties.

Geschiedenis van de Politicologie

De geschiedenis van de politicologie gaat terug tot het werk van Griekse filosoifen als Plato en Aristoteles en Romeinse his-torici als Polybius.[9] Zij waren de eerste die op een systematische manier schreven het functioneren v.d.staat en verschillen-de politieke regimes hebben vergeleken. Een belangrijke doorbraak was het werk van renaissance denker Niccolò Machiavelli.

[10] Hij legde de focus op het individu, zoals de vorst (in De Vorst) en de burger (in Over de Burger), en hun motivaties ge-baseerd op "systematische empirische waarneming".[11]In zeventiende eeuw werden ook aan universiteiten de eerste leerstoe-

len politieke wetenschap opgericht: zowel de leerstoel voor Politiek en Welsprekendheid, die in 1602 werd opgericht aan de 

Universiteit van Uppsala en de leerstoel politieke wetenschap die in 1612 werd opgericht aan de Universiteit Leiden worden gepresenteerd als de eerste leerstoelen politieke wetenschap.[12] De Leidse leerstoel werd bij oprichting ingenomen door 

Daniël Heinsius. De moderne politicologie is als wetenschap ontstaan in de Verenigde Staten in de tweede helft v.d.negentien-de eeuw. De Amerikaanse historicus Herbert Adams zou de term politieke wetenschappen ('political science') hebben bedacht,

toen hij geschiedenis doceerde aan de Johns Hopkins-universiteit. De empirische studie van politiek begon met vroege werken als Political Science: Or the State Theoretically and Practically Considered van Theodore Woolsey uit 1878 en The State: Elements of Historical and Practical Politics van Woodrow Wilson uit 1889. Deze werken hadden een sterk descriptief karak-ter en richtten zich op de formeel-juridische aspecten van politieke instituties. Deze benadering wordt institutionalisme ge-noemd.[13] In deze perioden werden departementen Political Science,Government en Politics opgericht aan Amerikaanse Uni-versiteiten. Deze werden vaak bevolkt door historici, juristen en politiek-filosofen.[14] Tegelijkertijd vond er onderzoek dat nu als politicologisch gezien zou worden plaats bij departementen voor rechten en geschiedenis.[15] In 1903 werd in Amerika de American Political Science Association opgericht, nog steeds de belangrijkste vereniging van politicologen.[16] Na de Eers-te Wereldoorlog vindt het eerste politicologische onderzoek plaats dat gebruik maakte v.grootschalige enquêtes aan de Uni-

versity of Chicago.[17]Dit onderzoek had een politiek-psychologisch karakter; de focus lag op de 'menselijke factoren' die politiek gedrag structureerden.[18]De emprisiche studie van politicologie ontwikkelde zich in deze periode met name in deVer-

enigde Staten wat tot de huidige tijd het belangrijkste land voor de politicologie zou blijven.[19] Pas na de Tweede Wereld-

oorlog, echter, kwam de wetenschappelijke studie van de politiek pas echt op gang:[20] het aantal opleidingen groeide sterk,[21] ook in Nederland waar in 1947 aan de Universiteit van Amsterdam de eerste opleiding politicologie ('algemene politieke en sociale wetenschappen') werd gestart aan de nieuwe Politiek Sociale Faculteit.[22] In 1950 werd de Nederlandse Kring voor Wetenschap der Politiek opgericht, als vereniging van politicologen.[23] Sinds 1964 publiceert zij het blad Acta Politica. Na de Tweede Wereldoorlog werd de University of Michigan een belangrijke plek voor de vorming van Amerikaanse politicologen in kwantitatieve politicologische methoden,zoals statistiek en in het bijzonder enquêtes onder kiezers.[24]In Europa werd sterk gebouwd op de Amerikaanse politicologie.[25] Een belangrijke ontwikkeling in de politicologie was de 'behavioral revolution' van de jaren '50 en '60[26] Een nieuwe generatie politicologen benadruktte dat politicologisch onderzoek zich moest richten op datgene wat direct waarneembaar is en haar uitspraken empirisch moet testen.[27] Het onderzoek verschoof van het be-schrijven van de formeel-juridische aspecten van politieke instituties naar het verklaren van het gedrag van politieke actoren (kiezers, Kamerleden, ministers, partijen, belangengroepen). Behavioristische politicologen werkten vaak samen met sociologen. De kwantitatieve benadering die was ontwikkeld voor kiezers steeds vaker toegepast op andere actoren en andere onderdelen van de politieke cyclus, zoals de uitvoering van beleid.[28] In deze periode werd politicologie een echt wetenschappelijke disci-pline, waarbij publicaties gebaseerd waren op peer-review.[29] In 1970 werd de European Consortium for Political Research opgericht een belangrijk forum voor de ontwikkeling van politicologie in Europa.[30] De belangrijkste Nederlandse politicoloog uit deze periode is Arend Lijphart. Hij geldt als een van de invloedrijkste politicologen in het veld van de vergelijkende poli-ticologie.[31] Hij ontwikkelde op basis van hoe de Nederlandse politiek functioneerde ten tijde van de Verzuiling, samen met 

Hans Daalder het begrip pacificatiedemocratie, dat laat zien dat politieke stabiliteit kan worden bereikt in een diep verdeelde samenleving[32] Politieke filosofie, waar politicologie haar wortels in heeft, is altijd onderdeel gebleven van de discipline. Met het werk van John Rawls, zoals met name A Theory of Justice dat werd gepubliceerd in 1971 kreeg de politieke filosofie een belangrijke impetus.[33] In de jaren '70 werd, onder druk van een nieuwe generatie studenten Marxisme een belangrijke stro-ming, zeker aan Nederlandse universiteiten, zoals de Universiteit van Amsterdam.[34] Dit ging soms gepaard met conflicten, zoals aan de Universiteit van Amsterdam waar de hoogleraar Hans Daudt zijn onderwijs staakte toen studenten die Marxisti-scher onderwijs wilden, zijn onderwijs ontregelden[35] en Radboud Universiteit waar studenten in gedemocratiseerde univer-siteit de benoeming van Bob Reinalda als hoogleraar afdwongen.[36] In haar wetenschappelijke benadering legde Marxisme de nadruk op de centrale rol die conflicten tussen klassen innemen in het bepalen van politieke uitkomsten.[37] in de jaren '80 werd ratio-nelekeuzetheorie, de toepassing van economische modellen op politieke besluitvorming, de dominante benadering in de politicologie.[38] In 1957 was Anthony Downs de eerste die dit deed in zijn "An Economic Theory of Democracy".[39] In deze benadering worden politieke besluiten formeel gemodelleerd aan de hand van speltheorie. William Riker geldt als een be-langrijke exponent van deze benadering. In de jaren '90 herleefde het institutionalisme als nieuw institutionalisme of neo-institutionalisme.[40] Onderzoekers legden de nadruk terug op politieke instituties en de manier waarop zij invididueel gedrag structureren.[41] Deze term dekt echter een veelheid aan benaderingen, zoals rational choice institutionalism dat kijkt naar de manier waarop politieke instituties incentives beinvloeden en "normatief institutionalisme" dat kijkt naar politiek gedrag vaniit de rollen die mensen spelen in de politiek en de normen waar mensen zich aan houden.[42] Deze benadering zorgde er-voor dat politicologen niet meer zwart-wit denken over het belang van het zelfstandig handelen van politieke actoren en de politieke structuur waar zij zich in bevinden.[40] In reactie op het beperkte, rationele mensbeeld, van de rationelekeuzetheo-rie heeft in de laatste decennia ook politieke psychologie aan invloed gewonnen.[43] Deze benadering legt de nadruk op de be-perkte vermogen om met informatie om te gaan die politieke actoren hebben,hoe sociale beïnvloeding en groepsprocessen wer-

ken en de rol die (onbewuste) karaktereigenschappen hebben op politiek gedrag.[44]

Pluralisme binnen de politicologie

Om de veelheid van subdisciplines en benaderingen van de politicologie te begrijpen, kunnen we een onderscheid maken tussen de 'focus' van een politicologisch onderzoek, dat wil zeggen de theoretische benadering en de 'locus' van een politicologisch onderzoek, het specifieke onderzoeksobject.

Locus van de politicologie

De politicologie onderzoekt de politiek op verschillende lagen. Er wordt in veel Nederlandse en Belgische departementen het volgende onderscheid gemaakt tussen verschillende lagen:

*Nationale politiek, de bestudering van het politieke systeem van de eigen staat.

*Internationale Politiek of leer der internationale betrekkingen, bestudeert de werking van internationale regimes, zoals de 

VN, en de onderlinge betrekkingen tussen staten. De polemologie, die oorlog en vrede bestudeert is hier een deelgebied van, evenals de internationale politieke economie, die zich bezighoudt met internationale handel en ontwikkelingsvraagstukken.

*Vergelijkende Analyse van Politieke Systemen is een veld dat zich bezighoudt met het vergelijken van verschillende nationa-le politieke systemen.

*Politiek van de Europese Unie, is een ontwikkelend veld, dat zich zowel baseert op de leer der internationale betrekkingen als vergelijkend onderzoek naar federale systemen.

Focus van de politicologie

Belangrijke benaderingen in de politicologie zijn:[45]

*Behavorisme, dat inzichten uit het positivisme probeert toe te passen op politiek en zich richt op waarneembaar politiek ge-drag.[46]

*Pluralisme, dat zich richt op de overheid als de plek waar groepen concurreren om de mogelijkheid beleid te beïnvloeden.[47]. Deze benadering kent haar oorsprong in het werk van Bentley The Process of Government uit 1908 en had haar hoogtepunt in Robert Dahl's Who Governs uit 1961.

*Rationelekeuzetheorie, dat politiek gedrag verklaart aan de hand van de incentives van politieke actoren.[48] In de rationele-keuzetheorie worden de beslissingen van politieke actoren formeel gemodelleerd aan de hand van speltheorie.Deze benadering

bouwt sterk op de economie en de speltheorie binnen de wiskunde.

*Institutionalisme, dat zich focust op politieke instituties, regels, normen en waarden. Dit onderzoek benadrukt dat menselijk gedrag wordt gestructureerd door de instituties waar binnen actoren opereren.[45] Institutio-nalisme binnen de politicologie leent inzichten uit het staatsrecht, de politieke geschiedenis en de sociologie.

*Constructivisme, dat stelt dat de politiek gedreven wordt door de betekenissen die actoren geven aan hun handelingen en hun context.[45]

*Politieke psychologie, dat politiek gedrag probeert te verklaren vanuit de persoonlijkheid van individuen, hun beperkte ver-mogen om met informatie om te gaan, sociale beïnvloeding en groepsprocessen.[44]

*Marxisme bouwt voor het werk van Karl Marx en onderzoekt politiek als een conflict tussen maatschappelijke klassen.[37]

*Politieke filosofie verschilt van veel andere politicologische benaderingen om dat zij zich niet bezig houdt met de vraag hoe politiek gedrag te verklaren maar met de vraag hoe politiek gedrag en politieke instituties te rechtvaardigen. Deze benadering houdt zich dus bezig met normatieve vragen. Toch wordt politieke filosofie als benadering binnen of subdiscip-line van de politicologie gezien.[49]

Binnen de leer der internationale betrekkingen zijn eigen theoretische perspectieven ontstaan, de belangrijkste hiervan zijn:

*Het realisme, dat veel belang hecht aan het eigenbelang van staten. Realisten menen dat militaire macht de belangrijkste macht van staten is. Realisten zien de internationale politiek als een anarchistisch geheel, waar staten hun eigen belangen nastreven, die vaak strijdig zijn. Conflicten, met name oorlog, maar ook economische en politieke conflicten, worden door deze stroming gezien als onvermijdelijk. In de Internationale Politieke Economie leggen zij de nadruk op voordelen van protectionisme.

*Het idealisme of liberalisme hecht veel belang aan het eigenbelang van individuen. Het heeft oog voor andere vormen van macht, met name economische. Het legt de nadruk op samenwerking tussen staten, bilateraal of in internationale ver-dragen en organisaties. Idealisten menen dat oorlog vermeden moet worden. In de Internationale Politieke Economie leg-gen zij de nadruk op voordelen van vrijhandel en een open economie.

*Het marxisme kent voornamelijk aanhangers onder wetenschappers die de structurele ongelijkheid tussen  Noord en Zuid onderzoeken. Volgens aanhangers van het marxisme en het daaraan

verwante structuralisme 

ligt de basis voor deze structurele achterstelling in de economische-, en daarmee klassenverhoudingen die voortkomen uit het kapitalisme. Oorlogen en conflicten zien zij als onvermijdelijke uitingen van deze onrechtvaardige structuren in de internationale politiek.

Externe links

*NKWP, de Nederlandse Kring voor Wetenschap der Politiek, de beroepsvereniging v.Nederlandse politicologen.

*QANU, een vergelijking van politicologiestudies in Nederland.